Lan Hương
Trong thế giới đầu tư đa dạng trái phiếu nổi lên như một kênh trú ẩn an toàn mang lại dòng thu nhập ổn định cho nhà đầu tư. Tuy nhiên, đằng sau vẻ ngoài có vẻ chắc chắn ấy trái phiếu ẩn chứa những rủi ro tiềm tàng mà không phải ai cũng nhận thức rõ. Vậy trái phiếu thực chất là gì? Những rủi ro nào mà nhà đầu tư cần đặc biệt lưu tâm khi rót vốn vào loại hình này? Bài viết này sẽ cung cấp cái nhìn toàn diện về trái phiếu và những thách thức mà nó mang lại.
Trái phiếu là gì?
Trái phiếu là loại chứng khoán xác nhận nghĩa vụ nợ của đơn vị phát hành (doanh nghiệp hoặc chính phủ) với người nắm giữ trái phiếu (người cho vay) với một khoản tiền trong một thời gian xác định.
Căn cứ theo Luật Chứng khoán số 54/2019/QH14, tại Mục 3 Điều 4 có nêu khái niệm Trái phiếu như sau: “Trái phiếu là loại chứng khoán xác nhận quyền và lợi ích hợp pháp của người sở hữu đối với một phần nợ của tổ chức phát hành.”
Đặc điểm của trái phiếu doanh nghiệp là gì?
Trái phiếu là một kênh đầu tư chứng khoán an toàn nhờ vào những đặc điểm nổi bật. Một trong những yếu tố quan trọng nhất là lợi tức ổn định. Lợi tức của trái phiếu không phụ thuộc vào tình hình hoạt động của doanh nghiệp phát hành, vì vậy nhà đầu tư có thể yên tâm nhận được khoản thu nhập đều đặn trong suốt kỳ hạn của trái phiếu, theo đúng thỏa thuận đã được ký kết từ đầu.
Bên cạnh đó, trái phiếu còn có ưu điểm là người sở hữu trái phiếu sẽ được ưu tiên thanh toán. Trong trường hợp doanh nghiệp phát hành gặp khó khăn tài chính, phá sản hoặc giải thể, các trái chủ sẽ được thanh toán trước các cổ đông, bảo vệ quyền lợi của nhà đầu tư.
Đồng thời, trái chủ chỉ đóng vai trò như người cho va, không phải chịu trách nhiệm về việc sử dụng vốn vay của doanh nghiệp phát hành. Nhờ đó, giảm thiểu rủi ro cho nhà đầu tư và củng cố sự an toàn khi đầu tư vào trái phiếu.
Một số thuật ngữ liên quan đến trái phiếu
Trái phiếu là một công cụ tài chính phổ biến được nhiều nhà đầu tư lựa chọn nhờ tính ổn định và khả năng sinh lời. Để hiểu rõ hơn về trái phiếu, chúng ta cần nắm vững một số thuật ngữ quan trọng liên quan đến công cụ này, bao gồm:
- Trái chủ: là cá nhân hoặc tổ chức sở hữu trái phiếu. Khi mua trái phiếu, trái chủ thực chất đang cho tổ chức phát hành (thường là doanh nghiệp hoặc chính phủ) vay tiền. Đổi lại, trái chủ sẽ nhận được khoản lãi suất đều đặn trong suốt thời gian nắm giữ trái phiếu và được hoàn trả giá trị gốc (mệnh giá) khi trái phiếu đáo hạn. Từ đó, tạo ra nguồn thu nhập ổn định cho nhà đầu tư, đặc biệt phù hợp với những ai có khẩu vị rủi ro thấp.
- Mệnh giá trái phiếu: Mệnh giá trái phiếu là giá trị gốc được ghi trên trái phiếu, thể hiện số tiền mà trái chủ đã cho tổ chức phát hành vay. Mệnh giá đóng vai trò quan trọng vì nó là căn cứ để tính toán lãi suất và giá trị thanh toán khi trái phiếu đáo hạn. Thông thường, mệnh giá của một trái phiếu được ấn định ở các mức cố định như 100.000 đồng, 1 triệu đồng hoặc cao hơn tùy thuộc vào quy định của tổ chức phát hành.
- Giá phát hành: Đây là giá bán ban đầu của trái phiếu khi tổ chức phát hành chào bán ra thị trường. Giá phát hành có thể khác với mệnh giá, phụ thuộc vào điều kiện thị trường và độ hấp dẫn của trái phiếu. Nếu giá phát hành thấp hơn mệnh giá, trái phiếu được gọi là phát hành dưới mệnh giá; ngược lại, nếu giá phát hành cao hơn mệnh giá, trái phiếu được coi là phát hành trên mệnh giá.
- Giá trái phiếu: Giá trái phiếu là giá trị giao dịch mua bán trái phiếu trên thị trường thứ cấp tại một thời điểm nhất định. Giá này không cố định mà có thể thay đổi dựa trên nhiều yếu tố như lãi suất thị trường, tình hình tài chính của tổ chức phát hành và kỳ vọng của nhà đầu tư. Ví dụ, khi lãi suất thị trường tăng, giá trái phiếu thường giảm và ngược lại.
- Kỳ hạn trái phiếu: tức khoảng thời gian từ lúc trái phiếu được phát hành đến khi đáo hạn. Trong giai đoạn này, tổ chức phát hành cam kết trả lãi suất đều đặn cho trái chủ. Đến ngày đáo hạn, tổ chức phát hành phải mua lại trái phiếu và thanh toán đầy đủ mệnh giá cho trái chủ. Kỳ hạn trái phiếu rất đa dạng, từ vài tháng đối với trái phiếu ngắn hạn đến vài chục năm đối với trái phiếu dài hạn.
- Lãi suất trái phiếu: Là tỷ lệ lợi nhuận mà tổ chức phát hành cam kết trả cho trái chủ cho khoản đầu tư của họ. Lãi suất trái phiếu có thể là cố định hoặc thả nổi, được thanh toán theo kỳ hạn quy định trong hợp đồng trái phiếu.
Như vậy, trái phiếu là một sản phẩm đầu tư phức tạp nhưng đầy tiềm năng, đòi hỏi nhà đầu tư phải hiểu rõ các thuật ngữ và nguyên tắc hoạt động của nó. Việc nắm bắt ý nghĩa của các khái niệm trên sẽ giúp nhà đầu tư đưa ra quyết định đúng đắn, tối ưu hóa lợi nhuận và giảm thiểu rủi ro trong quá trình đầu tư.
Trái phiếu không chỉ là một kênh huy động vốn hiệu quả cho tổ chức phát hành mà còn là công cụ đầu tư an toàn và sinh lời cho các nhà đầu tư. Bằng cách làm quen với các thuật ngữ cơ bản nêu trên, chúng ta có thể tự tin hơn khi tham gia vào thị trường trái phiếu và tận dụng tối đa lợi ích mà nó mang lại.
Có mấy loại trái phiếu?
Trên thị trường đầu tư chứng khoán hiện nay, trái phiếu được chia ra thành nhiều loại dựa theo người phát hành, lợi tức, hình thức, mức độ đảm bảo thanh toán và tính chất cụ thể như sau:
| Tiêu chí phân loại | Loại trái phiếu |
Mô tả |
| 2.1 Theo người phát hành | Trái phiếu Chính phủ | Do Chính phủ phát hành, an toàn và ít rủi ro nhất. |
| Trái phiếu doanh nghiệp | Do doanh nghiệp phát hành, lãi suất và kỳ hạn đa dạng. | |
| Trái phiếu ngân hàng và các tổ chức tài chính | Do ngân hàng hoặc tổ chức tài chính phát hành để huy động vốn. | |
| 2.2 Theo lợi tức | Trái phiếu có lãi suất cố định | Lợi tức được cố định theo tỷ lệ phần trăm trên mệnh giá. |
| Trái phiếu có lãi suất biến đổi | Lợi tức thay đổi theo từng thời kỳ, dựa trên lãi suất tham chiếu. | |
| Trái phiếu có lãi suất bằng không | Không trả lãi, nhận lại số tiền đúng mệnh giá khi đáo hạn. | |
| 2.3 Theo hình thức | Trái phiếu vô danh | Không ghi tên trái chủ trên trái phiếu hoặc sổ sách nhà phát hành. |
| Trái phiếu ghi danh | Tên và thông tin trái chủ được ghi trên trái phiếu và sổ sách nhà phát hành. | |
| 2.4 Theo mức độ đảm bảo thanh toán | Trái phiếu bảo đảm | Đảm bảo bằng tài sản của nhà phát hành. |
| Trái phiếu cầm cố tài sản | Đảm bảo bằng tài sản cầm cố có giá trị lớn hơn mệnh giá trái phiếu. | |
| Trái phiếu ký quỹ | Ký quỹ bằng chứng khoán dễ chuyển nhượng để đảm bảo phát hành. | |
| Trái phiếu không đảm bảo | Không đảm bảo bằng tài sản, dựa trên uy tín của nhà phát hành. | |
| 2.5 Theo tính chất | Trái phiếu có thể chuyển đổi | Cho phép người mua chuyển đổi thành cổ phần theo thỏa thuận. |
| Trái phiếu có quyền mua cổ phiếu | Cho phép người mua được mua cổ phần của công ty phát hành. | |
| Trái phiếu có thể mua lại | Nhà phát hành có quyền mua lại toàn bộ hoặc một phần trái phiếu trước hạn. |
Đầu tư trái phiếu là gì?
Đầu tư trái phiếu là hình thức nhà đầu tư cho các tổ chức phát hành trái phiếu (như chính phủ, doanh nghiệp, hoặc các tổ chức tài chính) vay tiền. Đổi lại, nhà đầu tư sẽ nhận được khoản tiền lãi định kỳ (thường được gọi là coupon) và khoản tiền gốc khi trái phiếu đáo hạn.
Lợi ích khi đầu tư trái phiếu doanh nghiệp
Đầu tư trái phiếu là một cách tạo thêm nguồn thu nhập thụ động một cách an toàn hơn so với cổ phiếu. Trái phiếu doanh nghiệp thu hút nhà đầu tư bởi nhiều lợi ích nổi bật:
An toàn và ổn định hơn cổ phiếu
Một trong những ưu điểm lớn nhất của đầu tư trái phiếu là tính an toàn. Đặc biệt với trái phiếu Chính phủ – loại trái phiếu mà nhà phát hành là Chính phủ, đảm bảo uy tín và ít có khả năng vỡ nợ. Đầu tư trái phiếu giúp bạn bảo vệ số vốn gốc của mình và vẫn tạo ra thu nhập nhờ lãi suất. Trong khi đó, cổ phiếu có thể mang lại lợi nhuận cao nhưng cũng có khả năng mất vốn nếu công ty gặp khó khăn. Nếu bạn muốn đầu tư lâu dài và ngại rủi ro, trái phiếu chính là lựa chọn an toàn.
Thu nhập đều đặn từ lãi suất
Trái phiếu thường đi kèm với lãi suất cố định được trả định kỳ (theo tháng, quý hoặc năm). Điều này tạo ra nguồn thu nhập ổn định cho bạn mà không cần phải lo lắng về những biến động ngắn hạn của thị trường. Với trái phiếu, bạn có thể dễ dàng dự đoán và lên kế hoạch cho dòng tiền vào tài khoản của mình. Điều này đặc biệt hữu ích nếu bạn đang tìm kiếm một nguồn thu nhập thụ động, ổn định, để phục vụ các nhu cầu tài chính như nghỉ hưu hay tích lũy dài hạn.
Đa dạng hóa danh mục đầu tư
Nếu bạn đã đầu tư vào cổ phiếu hoặc các tài sản có rủi ro cao, việc thêm trái phiếu vào danh mục đầu tư là một cách tuyệt vời để đa dạng hóa. Khi thị trường chứng khoán giảm, giá trị trái phiếu có thể không bị ảnh hưởng nhiều hoặc thậm chí tăng lên do dòng tiền chuyển hướng vào các kênh đầu tư an toàn hơn. Bằng cách kết hợp cổ phiếu và trái phiếu trong danh mục đầu tư, bạn có thể giảm thiểu rủi ro tổng thể, giúp danh mục của mình duy trì ổn định hơn trong những giai đoạn khó khăn của nền kinh tế.
Tính thanh khoản tốt hơn so với một số kênh đầu tư khác
Dù trái phiếu không có tính thanh khoản cao như tiền mặt, nhưng so với các kênh đầu tư dài hạn như bất động sản, trái phiếu vẫn là một kênh có tính thanh khoản tốt hơn. Bạn có thể mua và bán trái phiếu trên thị trường thứ cấp (nếu trái phiếu được niêm yết) hoặc đợi đến khi đáo hạn để nhận lại số tiền gốc. Điều này mang lại sự linh hoạt, giúp bạn có thể dễ dàng chuyển đổi trái phiếu thành tiền mặt khi cần thiết.
Tuy nhiên, nhà đầu tư cũng cần lưu ý về rủi ro khi tham gia thị trường trái phiếu doanh nghiệp.
Cách đầu tư trái phiếu hiệu quả
Đầu tư trái phiếu đòi hỏi sự hiểu biết sâu sắc về mối quan hệ giữa lãi suất và giá trị trái phiếu. Khi lãi suất giảm, giá trị trái phiếu thường tăng, tạo cơ hội cho các nhà đầu tư thu lợi nhuận từ việc bán ra.
Ngược lại, khi lãi suất tăng giá trị trái phiếu có xu hướng giảm khiến nhiều người chọn cách nắm giữ đến ngày đáo hạn để đảm bảo thu hồi toàn bộ mệnh giá. Việc xây dựng danh mục đầu tư trái phiếu đa dạng với các kỳ hạn khác nhau giúp phân tán rủi ro và tối ưu hóa lợi nhuận trong nhiều tình huống thị trường.
Đồng thời, đánh giá xếp hạng tín nhiệm của tổ chức phát hành là bước không thể bỏ qua, bởi nó phản ánh khả năng hoàn trả nợ đúng hạn. Những trái phiếu có xếp hạng tín nhiệm cao thường mang lại lợi suất thấp hơn nhưng an toàn hơn, phù hợp với những nhà đầu tư ưa thích sự ổn định.
Bên cạnh đó, hiểu rõ về chính sách thuế áp dụng cho thu nhập từ trái phiếu cũng rất quan trọng để tối ưu hóa lợi nhuận thực tế sau thuế. Việc tận dụng các công cụ tính toán và phân tích chuyên sâu có thể giúp nhà đầu tư đưa ra quyết định thông minh hơn đặc biệt khi đối mặt với những biến động khó lường của thị trường.
Phân biệt trái phiếu doanh nghiệp, cổ phiếu và tiền gửi
Trong thế giới tài chính đa dạng trái phiếu doanh nghiệp, cổ phiếu và tiền gửi là ba hình thức đầu tư phổ biến mỗi loại mang những đặc điểm riêng biệt về lợi nhuận, rủi ro và tính thanh khoản. Việc phân biệt rõ ràng giữa chúng là điều cần thiết để nhà đầu tư có thể đưa ra quyết định phù hợp với mục tiêu tài chính và mức độ chấp nhận rủi ro của bản thân.
|
|
Cổ phiếu |
Tiền gửi ngân hàng |
|
| Vai trò của nhà đầu tư | Trái chủ | Cổ đông | Người gửi tiền |
| Lãi suất | Được biết trước | Không được biết trước, tùy thuộc vào biến động thị trường | Được biết trước, lãi suất cố định theo quy định của ngân hàng |
| Mức độ linh hoạt khi chuyển nhượng | Được chuyển nhượng, tuỳ thuộc vào quy định từng thời kỳ | Linh hoạt cao, dễ chuyển nhượng, mua bán | Ít người chuyển nhượng |
| Kỳ hạn | Dài hạn, từ 2 – 10 năm | Không kỳ hạn | Linh hoạt, tùy thuộc vào nhu cầu của khách hàng |
| Mức độ bảo toàn vốn | Trung bình | Thấp | Cao |
| Phương thức nhận tiền | Nhận lãi định kỳ, vốn gốc khi đáo hạn | Nhận tiền sau khi bán cổ phiếu | Nhận cả gốc và lãi một lần khi đáo hạn |
| Những yếu tố quyết định khi đầu tư | – Thương hiệu doanh nghiệp uy tín
– Tình hình kinh doanh – Khả năng trả nợ |
– Doanh nghiệp có tiềm năng phát triển cao | – Ngân hàng có lãi suất hấp dẫn
– Độ uy tín cao |
Đầu tư trái phiếu thường gặp những rủi ro gì?
Trái phiếu thường được xem là một kênh đầu tư an toàn hơn so với cổ phiếu, nhưng điều đó không có nghĩa là chúng hoàn toàn không có rủi ro. Hiểu rõ những rủi ro dưới đây nhà đầu tư có thể đưa ra quyết định sáng suốt và bảo vệ tài sản của mình.
- Rủi ro lãi suất: Giá trái phiếu biến động ngược chiều với lãi suất. Khi lãi suất tăng, giá trái phiếu có lãi suất thấp giảm, và ngược lại.
- Rủi ro pháp lý: Thị trường phát triển nhanh, nhiều doanh nghiệp mới tham gia, nhà đầu tư khó xác định trái phiếu an toàn, minh bạch. Một số tổ chức cung cấp thông tin không đầy đủ, ảnh hưởng đến quyết định đầu tư. Nhà đầu tư cần cẩn trọng, sàng lọc thông tin, đánh giá kỹ lưỡng trước khi đầu tư.
- Rủi ro thanh khoản: Thị trường trái phiếu doanh nghiệp cho nhà đầu tư cá nhân còn thưa thớt. Nhà đầu tư có thể gặp khó khăn khi muốn bán trái phiếu nhanh chóng để thu hồi vốn. Lợi tức thực tế có thể thấp hơn kỳ vọng. Chi phí chuyển đổi trái phiếu thành tiền mặt cao.
- Rủi ro tín dụng: Doanh nghiệp có thể vỡ nợ, nhà đầu tư không nhận được gốc và lãi đúng hạn. Trái phiếu không tài sản đảm bảo, không bảo lãnh có rủi ro thua lỗ cao hơn.
- Rủi ro lạm phát: Lạm phát cao hơn lợi tức trái phiếu khiến nhà đầu tư thua lỗ. Sức mua giảm, nhà đầu tư thu hồi vốn ít hơn giá trị thực tế đầu tư ban đầu.
- Rủi ro xếp hạng: Doanh nghiệp có xếp hạng tín dụng thấp thường chịu lãi suất vay cao. Khả năng thanh toán nợ, bao gồm cả trái phiếu, của doanh nghiệp có thể bị ảnh hưởng. Nhà đầu tư sở hữu trái phiếu này có thể gặp khó khăn khi giao dịch.
Để bảo vệ tài sản của mình, nhà đầu tư cần nghiên cứu kỹ lưỡng, đánh giá toàn diện các yếu tố rủi ro và xây dựng chiến lược đầu tư phù hợp. Chỉ khi hiểu rõ những rủi ro này, nhà đầu tư mới có thể tận dụng tối đa lợi ích mà trái phiếu mang lại đồng thời hạn chế tối thiểu những tổn thất không mong muốn.
Điều kiện chào bán trái phiếu ra công chúng
Để chào bán trái phiếu ra công chúng, doanh nghiệp cần đáp ứng các điều kiện sau:
Về năng lực tài chính
- Vốn điều lệ: Tối thiểu 30 tỷ đồng theo giá trị ghi trên sổ kế toán.
- Hoạt động kinh doanh: Có lãi trong năm liền trước năm đăng ký chào bán, không có lỗ lũy kế và không có nợ quá hạn trên 1 năm.
Về phương án và cam kết
- Phương án phát hành, sử dụng và trả nợ vốn thu được: Được thông qua bởi cơ quan quản lý cao nhất của doanh nghiệp.
- Cam kết thực hiện nghĩa vụ đối với nhà đầu tư: Bao gồm điều kiện phát hành, thanh toán, bảo đảm quyền lợi và các điều kiện khác.
Về tư vấn và xếp hạng tín nhiệm
- Tư vấn hồ sơ: Sử dụng dịch vụ tư vấn từ công ty chứng khoán, trừ trường hợp tổ chức phát hành là công ty chứng khoán.
- Xếp hạng tín nhiệm: Trường hợp đáp ứng một trong hai tiêu chí sau:
- Tổng giá trị trái phiếu huy động trong 12 tháng lớn hơn 500 tỷ đồng và lớn hơn 50% vốn chủ sở hữu.
- Tổng dư nợ trái phiếu tính đến thời điểm đăng ký chào bán lớn hơn 100% vốn chủ sở hữu.
Về thủ tục khác
- Mở tài khoản phong tỏa nhận tiền mua trái phiếu.
- Cam kết niêm yết trái phiếu sau khi kết thúc đợt chào bán.
Lưu ý:
Doanh nghiệp không được phép chào bán trái phiếu nếu đang bị truy cứu trách nhiệm hình sự hoặc đã bị kết án về tội xâm phạm trật tự quản lý kinh tế.
Tham khảo: Khoản 3 Điều 15 Luật Chứng khoán 2019. Và điều 19 Nghị định 155/2020/NĐ-CP.
Lời kết
Qua bài viết trên hy vọng bạn đã có cái nhìn tổng quan về trái phiếu và những rủi ro tiềm ẩn. Đầu tư trái phiếu đòi hỏi sự cân nhắc kỹ lưỡng và chiến lược quản lý rủi ro hiệu quả. Hãy luôn cập nhật thông tin thị trường, tìm kiếm sự tư vấn từ các chuyên gia tài chính và đưa ra quyết định đầu tư phù hợp với mục tiêu và khả năng chịu đựng rủi ro của bản thân.